Doğal, tarihi, kültürel ve sosyal değerleri açısından yüzyıllar boyu insanlığın ilgi odağı olan Kapıdağ Yarımadası’nda yer alan Erdek, doğal plajları, ekoturizme elverişli coğrafyası, Heredot’un methettiği üzümü, şarabı, zeytini ve zeytinyağı ile misafirlerine bambaşka bir tatil vaadeder.
İlçe; Marmara Bölgesi’nde, Marmara Denizi’ne doğru uzanan Kapıdağ Yarımadası’nda, Erdek Körfezi’ndedir. Eski adı Arktonnessos olan Kapıdağ Yarımadası ile kuzey ve batı çevresindeki Marmara, Paşalimanı, Türkeli (Avşa), Ekinlik adalarından ve diğer küçük adalardan oluşmaktadır.
Kapıdağ, Marmara Denizi’nin güney kıyısı ortasında yaklaşık 300 metrekarelik üçgen şeklinde bir yarımadadır. Uzun bir kıyıya sahip olan Erdek’in sahilleri genelde kumsal ve doğal plajdır. Ayrıca ormanlarla kaplı olup, bütünüyle av koruma sahasıdır. Kestane ve zeytin ağaçları göze çarpmaktadır. İlçenin denizden yüksekliği 0-10 metredir.
Erdek ve çevresi bol miktarda zeytin ağaçlarıyla kaplıdır. Zeytincilik yörenin önemli bir gelir kaynağıdır. Genelde sofralık zeytin (sele, salamura, çizme ve kırma) ile zeytinyağı üretimi yapılmaktadır.
Erdek’in Geçmişine Yolculuk
Erdek, tarihte Artake adıyla tanınmaktadır. Bu isimlere bakarak ilçenin Sitler tarafından kurulduğu söylenebilir. Artake, Sitlerin efsanevi krallarından biridir.
Tarih çağlarında Artake’den ilk söz eden Herodotos olmuştur.
Artake M.Ö. 7. yüzyıl başında Miletoslular tarafından kolonize edilmiş, M.Ö. 361 yılından önce de bütün Kapıdağı ile birlikte Kyzikos egemenliğine girmiştir. Helenistik Çağ boyunca sürekli olarak yükselip parlayan Kyzikos’un yanında gittikçe önemini yitiren Artake, bu sitenin bir dış mahallesi veya köyü durumuna düşmüştür.
Bütün Roma Çağı boyunca silik ve önemsiz kalan kent, Bizans Çağ ile beraber limanları ihmal edilen, depremlerle yıkılan ve binalarının taşları yağma edilen Kyzikos’un gerilemesiyle gelişmeye başlamış ise de en ileri günlerinde bile komşusu Kyzikos’un ününe ve büyüklüğüne erişememiştir.
Tarihçi Heradot Erdek’in iktisadi durumunu ele alarak üzümünü, şarabını, zeytin ve zeytinyağını methetmiştir. Heradot vaktiyle burada büyük bir liman ve bir tersane olduğunu da kaydeder.
Artake, 1339 yılında Orhan Gazi’nin oğlu Süleyman Paşa tarafından fethedilip Türk egemenliğine geçmiştir. Kent, Türk hakimiyetine girdikten sonra uzun bir süre Galata Kazası’na bağlı bulunan Kapıdağı’na ait bir köy olarak kalmış, oldukça yavaş bir gelişme ile 20. yüzyılın başındaki durumuna gelmiştir. 1907 yılında Karesi Sancağı’na bağlanmıştır.
1926 yılında Bandırma’ya bağlı bir nahiye haline dönüşmüş ancak 1928 yılında yeniden Balıkesir’e bağlanmıştır.
Tarihi ve Turistk Değerler
Kyzikos (Belkıs) Antik Kenti: Erdek’e 9 km. deki Kyzikos bir ören yeridir. Tarih boyunca Erdek İlçesi içinde gelişen en büyük uygarlık merkezi olan Kyzikos şimdi Belkız veya Balkız denilen Kapıdağı nın anakara ile birleştiği düzlükte ve bu düzlüğün kuzeyindeki yamaçlarda yer almıştır.
Kyzikos Antik Kenti, Erdek İlçesi’nde Erdek ve Bandırma körfezlerini birleştiren bataklığın hemen kuzeyinde, Bağfaş fabrika alanından başlayarak Düzler, Çeltikçi, Belkıs, Yukarı Yapıcı, Hamamlı, Aşağı Yapıcı mevkilerini içine alan geniş bir alanı kapsamaktadır.
Antik çağda Propontis olarak bilinen yörede, M.Ö. 8.yy’da Milet Kolonileri tarafından kurulan şehir, adını Argonatlar efsanesinde adı geçen Kral Kyzikos’tan almıştır.
M.Ö.4.yy’ da bağımsızlığını ilan eden kent Hellenistik ve Roma dönemlerinde altın çağını yaşamıştır. M.S.543’te meydana gelen depremden sonra kentin terk edildiği ve halkın Erdek’e (Arteka) yerleştiği bilinmektedir.
Antik çağın en önemli tapınakları arasında sayılan Hadrian Tapınağı, kenti çevreleyen sur kalıntıları, şehir kapılarından biri, akropol, amfitiyatro, tiyatro, sur dışındaki Parmos-Trakisas-Khytos limanlarına ait kalıntılar, üç adet agora, Roma hamamları, şehir meclis binası ve Metroon’a (ana tanrıçaya adanmış tapınak) ait kalıntılar kentin zenginliğini ve önemini gösteren yapılardır.
Seyitgazi Tepesi: Erdek’in güneydoğusundaki konik ve küçük yarımadaya Seyitgazi ismi verilmiştir. Tepenin üstünde küçük bir kilisenin temelleri bulunmaktadır. Tepenin üstündeki kilise temellerinin beş on metre doğusunda yarım yuvarlak ve bir metre yüksekliğinde kuru duvardan yapılma bir adak yeri mevcuttur.
Halk arasında Seyitgazi’nin Türbesi olarak tanınan bu yerde bir çok elbise parçaları, çocuk giyim eşyası ve yarı yanmış mumlar göze çarpar. Halk, bu türbeye bir şey adayanların dileklerine kavuşacaklarına, çocuksuz kadınların çocuk sahibi olacaklarına inanmaktadır.
Gezi Rotası
Uzun yıllardır iç turizm merkezlerinden biri olan Erdek, çakılsız, altın renkli, uzun sahilleriyle Türkiye’nin en özel tabii plajlarına sahiptir. Küçük köyleri, zengin bitki örtüsü, ıssız koylarıyla ilçenin üzerinde bulunduğu Kapıdağ Yarımadası da ziyaretçilerine alternatif turizm olanakları sunar.
Örneğin Erdek’ten başlayıp Kapıdağ Yarımadası’nın çevresinde yapılan günübirlik tekne turlarına katılabilir ya da Kapıdağ’ın eşsiz doğasıyla tanışmak için kamp yapabilir, treking, safari veya biraz daha heyecan verici olan atv turlarına katılabilirsiniz.
Kyzikos Antik Kenti, Yukarı Yapıcı Mevkiini geçince ulaşılan Kirazlı Manastırı ve Hadrian Tapınağı ise tarihle tanışmak isteyenler için idealdir.
Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi
Balıkesir, Marmara Güneyi-Adalar Kültür ve Turizm Koruma ve Gelişim Bölgesi olarak (2007/11712 sayılı Bakanlar Kurulu kararı ile) ilan edilmiştir. Bu proje ile bölgede kongre ve fuar merkezleri, konaklama, yeme-içme, alışveriş merkezleri kurularak ve kültürel doku yenilenerek bölgesel tanıtım yapılması onaylanmıştır.
Güney Marmara Zeytin Koridoru
Zeytin Koridoru, Kültür ve Turizm Bakanlığı’nın 2023 hedefleri içinde yer alan 7 adet Tematik Turizm Gelişim koridorundan biridir. Marmara Denizi’nin güneyinde kalan Gemlik, Mudanya, Gönen, Bandırma, Erdek, Marmara ilçelerini kapsayarak Çanakkale Ezine’ye kadar uzanmaktadır.
Bu bölge; sağlık, gastronomi varış noktası olarak geliştirilecek, bölgenin doğası, alternatif tıp bitkileri, zeytini, üzümü, zeytinyağı vb. Ana tema olarak kullanılacaktır.
Nasıl Gidilir?
Erdek Balıkesir’e 120, Bandırma’ya 19, Bursa’ya 130 ve Ankara’ya 512 kilometredir. İlçeye, Bandırma ve Gönen bağlantılı olarak İstanbul- Ankara, İzmir ve Bursa gibi büyük illerle ulaşım imkanı bulunmaktadır.
Yapmadan Dönmeyin!
-Antik Kenti’ni görmeden,
-Seyitgazi Tepesi’ne çıkmadan,
-Altın renkli plajlarında güneşlenip berrak denizinde yüzmeden,
-Heyecan verici tekne turu, kamping, trekking, safari ya da atv turlarından birine katılmadan